Słupski Stanisław (ok. 1560–po 1618), wierszopis.
O S-m wiadomo tylko tyle, co o sobie napisał w swoim głównym dziele, a mianowicie, że pochodzi z rodziny piszącej się «z Rogowa» i przez pewien czas pozostawał w służbie u podkomorzego krakowskiego Stanisława Cikowskiego (zm. 1617), którego synowi Stanisławowi dedykował swoje Zabawy orackie i polecał usługi. Litery «A.K.», które postawił przy swoim nazwisku, można odnieść do Akademii Krakowskiej, zwłaszcza, że na druk poematu wyraził zgodę uniwersytecki cenzor Sebastian Nucerinus. Stąd prawdopodobne jest, iż S. studiował w Krakowie. Istotnie, w semestrze zimowym 1575 rozpoczął na Uniw. Krak. studia «Stanisław Słupski, syn Jakuba z diecezji krakowskiej», studiów jednak nie uwieńczył stopniem naukowym.
Powyższe informacje są zbyt skąpe, aby ustalić przynależność rodzinną S-ego. Możliwe, iż pochodził z rodziny h. Lis, której gniazdem była wieś Słupia w pow. ksiąskim woj. krakowskiego. W r. 1551 bracia Feliks, Stanisław i Jakub Słupscy sprzedali tę wieś Walentemu Dembińskiemu, przyszłemu kanclerzowi kor. Być może, iż właśnie jednym z tych braci był Jakub, żonaty z Agnieszką Zebrzydowską, siostrą Floriana i Jana. Nie żył on już w r. 1566, jego potomstwo było wówczas dorosłe, a więc nie mógł być chyba ojcem S-ego. Z kolei w l. 1569–70 są wzmiankowani w aktach krakowskich Maciej, Michał, Andrzej, Marcin, Mikołaj, Jakub i Jan Słupscy, bracia rodzeni niedzielni. Można sądzić, iż jednym z nich był «Marcin Słupski z Rogowa», który w r. 1590 dostał od Andrzeja Reja intromisję do połowy miasta Oksy. Lokalizacja Rogowa nie jest łatwa, ale najbardziej prawdopodobne jest, iż był to Rogów w pow. ksiąskim, leżący właśnie w pobliżu Słupi. Bliżej nieokreślony Jakub Słupski był szwagrem poety Sebastiana Grabowieckiego; jest odnotowany jako mąż Barbary Grabowieckiej w r. 1576.
Z literackiej twórczości S-ego zachowały się Zabawy orackie gospodarza dobrego uczciwe, ucieszne i pożyteczne…, wydane w krakowskiej oficynie Macieja Jędrzejowczyka (wyd. przez J. Rostafińskiego w r. 1891 jako nr 17 „Bibl. Pisarzów Pol.”). Nie jest natomiast znany żaden egzemplarz Krotofil wierszem, o których wydaniu w r. 1618 wspominają dziewiętnastowieczni autorzy. Dwa fragmenty parafraz Horacego podpisane nazwiskiem S-ego (76 wierszy) zamieścił Stanisław Łochowski w dziełku „Emblemata rhythmis Polonicis […] illustrata” (Kr. 1647); tylko w części wersy owe pochodzą z Zabaw orackich, mogły więc istnieć jakieś próby Horacjańskich parafraz S-ego, wykorzystane przezeń przy pisaniu dłuższego poematu.
Zabawy orackie należą do nurtu poezji ziemiańskiej, rozwijającego się od poł. XVI w. Pochwały życia szlachcica na wsi najczęściej odwoływały się do Horacjuszowego epodu 2 «Beatus ille qui procul negotiis». Również S. przywołuje ów wzorzec, a co za tym idzie – nawiązuje do Panny XII z „Pieśni świętojańskiej o Sobótce” Jana Kochanowskiego. Liczący 510 wersów poemat S-ego zajmuje wśród utworów ziemiańskich ważne miejsce jako próba zwrócenia się ku innemu wzorcowi rzymskiemu – „Georgikom” Wergiliusza. Znajdujemy w nim obszerne dygresje, analogiczne do pochwały Italii i życia wiejskiego z II księgi dzieła Wergilego. Uwagę zwracają zwłaszcza: hymn na cześć roli (wiersze 13–32) rozpoczynający się od słów «Rola najlepsza, rola klejnot drogi…», pochwały samowystarczalności pojedynczego gospodarstwa wiejskiego (wiersze 357–372) i całej Polski (wiersze 481–492), fragment poświęcony «pomierności» ziemiańskiej (wiersze 417–445) oraz bardzo dobitna gloryfikacja pracy (wiersze 181–188, 351–4).
Zabawy orackie S-ego wykorzystał Władysław Stanisław Jeżowski w dziełku pt. „Ekonomia albo Porządek zabaw ziemiańskich” (Kr. 1638; wersja rozszerzona Kr. 1648). Przejął on wiele wersów S-ego, przerobił je z jedenastozgłoskowca na wiersz trzynastozgłoskowy, rozszerzył o własne sformułowania. Przeróbka ta, określana nawet jako plagiat, jest świadectwem popularności Zabaw orackich.
Estreicher; Enc. Org.; Nowy Korbut, III; Boniecki, VI 392; – Badecki K., Nieodszukane pierwodruki literatury mieszczańskiej w Polsce XVII w., „Pam. Liter.” R. 22/3: 1925/6 s. 663; Gruchała J., Grzeszczuk S., Wstęp do: Staropolska poezja ziemiańska. Antologia, W. 1988; Kantor J., Stanisław Słupski (szkic biogr.-liter.), w: Spraw. Dyrekcji c.k. Gimnazjum w Jarosławiu, XXV: 1906 s. 3–28; Karpiński A., Staropolska poezja ideałów ziemiańskich. Próba przekroju, Wr. 1983; Litwornia A., Sebastian Grabowiecki, Wr. 1976, Studia Staropolskie 46; Maciejowski, Piśmiennictwo pol., III 627; – AP w Kr.: Castr. Crac. Rel. t. 16 s. 449, Terr. Crac. t. 40 s. 628–632, 679, t. 42 s. 915–916, t. 42 s. 1145–1146, t. 65 s. 947, t. 189 s. 914.
Janusz S. Gruchała